Zegar kaflowy

mechanizm: mosiądz, stal; dzwonek: spiż; obudowa: mosiądz złocony, agat, szkło;
odlewanie, wycinanie, grawerowanie, szlifowanie, złocenie, srebrzenie, niellowanie;
8,3 x 9 x 7,7 cm, tarcza: 6 x 5,8 cm, pierścień: średn. 5,7 cm, szer, 1,4 cm;
sygnowany na dolnej płycie: Wilhälm Köberle;
Wilhälm (Wilhelm) Köberle, Niemcy, Eichstätt, ok. 1700

Zegar kaflowy z dwiema wskazówkami, z mechanizmem o szkielecie płytowym i napędzie sprężynowym, bijącym godziny, zamkniętym w sześciobocznej obudowie, wspartej na nóżkach skomponowanych z sześciu par kulistych agatów.
Obudowa z mosiądzu złoconego, z przeszklonymi ściankami. Okienka ujęte w profilowane owalne ramki, z wycięciami prostokątnymi na osi krótszej. Gzymsy z wklęskami, groszkowane zdobione ażurowymi, odlewanymi aplikacjami z ornamentu ciągłego o motywach suchego akantu z główkami kwiatów na gzymsie górnym i pękami owoców na dolnym. W narożach ścianek bocznych nakładane pełnoplastyczne listki. Aplikacje montowane na śruby. Dolna pokrywa z wycięciem na dzwonek (brak) ze strzemiączkiem. Tarcza z nakładanym szerokim pierścieniem, ujętym złoconą kryzą, srebrzonym i częściowo niellowanym, z rzymskimi cyframi godzinowymi, rozdzielonymi rombami, z podziałką minutową arabskimi cyframi minutowymi. Nad cyfrą „55" otworek na wyłącznik bicia. Pole środkowe ozdobione grawerowaną groteską na tle groszkowanym, skomponowaną z ornamentu akantowo-wstęgowego z umieszczonymi na osi symetrii wazą i głową Indianina (?) oraz ptakami w układzie antytetycznym. Naroża tarczy dekorowane motywem stylizowanych liści akantu. Wskazówki ze stali patynowanej, szpadkowate, u nasady zdobione dwiema ceownicami przechodzącymi w pętle. Mechanizm ze szkieletem mosiężnym, z płytami łączonymi czterema filarkami w formie zwężających się ku górze kolumn. Napęd chodu ze ślimakiem wyrównawczym i łańcuszkiem Galla. Urządzenie bicia niezachowane. Wychwyt szpindlowy z regulatorem balansowym. Płyta dolna złocona, bogato zdobiona grawerowanym ornamentem z wici akantowej na tle prążkowanym. Podobne motywy ornamentalne dekorują ażurową stopę koka. Kok typu angielskiego, wypełniony ażurowymi akantowymi wolutami, w które wkomponowano ptaki, wazę i stylizowaną koronę. Regulator włosa balansu w formie obrotowej, srebrzonej tarczki ze skalą (01-06). Zachowany kluczyk w formie liry ozdobionej grawerowaną skośną kratką i liśćmi akantu, z dwoma bolcami na końcach.
Stan zachowania: brak urządzeń sekcji bicia, dzwonka i młoteczków.
Zegary w sześciobocznej obudowie o charakterystycznym wykroju okienek były wykonywane przez wielu zegarmistrzów począwszy od 1. ćw. XVII w.
Zachowane zegary kaflowe autorstwa Köberlego mają sześcioboczne obudowy i analogiczny wykrój przeźroczy na ściankach bocznych (wyjątkiem jest zegar z kolekcji Pałacu Rundäle w Pilsrundäle na Łotwie, o nietypowym, całkowicie osłoniętym, prawdopodobnie w późniejszym okresie, korpusie). Charakterystyczne dla zegarów Köberlego są również starannie opracowane gzymsy, grawerowane bądź, jak w przypadku omawianego, zegara, ozdobione nakładaną, srebrzoną wicią, efektownie kontrastującą ze złoconym tłem. Umiejętne operowanie kontrastami widoczne jest również na tarczy zegarowej, na której srebrzony, częściowo czerniony niellem pierścień cyfrowy, odcina się od złoconego, bogato grawerowanego wicią akantową środka tarczy. Pierścienie cyfrowe montowane w „kaflakach" Köberlego są bardzo do siebie podobne: czernione ze srebrnymi, nieregularnymi rezerwami na cyfry i skalę minutową. Zwracają natomiast uwagę nietypowe nóżki wykonane z agatów, niespotykane w zegarach kaflowych. Na pewno nie są oryginalnym elementem, podobnie jak zwieńczenia naroży tarczy. Trudno jednak ustalić, w jakim okresie zostały zamontowane. Wszystkie zegary Köberlego wyróżnia pięknie opracowana dolna płyta z grawerunkiem i ażurami z wici akantowej pokrywającymi całą powierzchnię oraz kok często dekorowany groteską z maskami i ptakami wśród wici akantowej lub akantowo-wstęgowej.
Wilhälm Köberle urodził się ok. 1848 r. w Wasserburgu nad Jeziorem Bodeńskim. Był czynny w Eichstätt w latach 1680-1715. W 1688 r. zawarł związek małżeński. Zmarł w 1720 r. [Abeler 2010, s. 304; Britten 1977, s. 428].
Wykonywał głównie zegary kaflowe, ale również karetowe i zegarki. Jego wyroby znajdują się w zbiorach muzealnych, min. British Museum w Londynie (zegarek kieszonkowy, nr inw. 1958.1201.654), Iparművészeti Múzeum w Budapeszce (dwa zegary kaflowe, nr inw. 53.794.1, 52.2279.1), wymienionym wcześniej muzeum w Pałacu Rundale oraz znanych kolekcjach, np. Abbott Guggenheim w Nowym Jorku [kolekcja wystawiona na sprzedaż w domu aukcyjnym Christie's, aukcja 3712, dwa zegary kaflowe, poz. 94, 95].
Zegary Köberlego są też często wystawiane na aukcjach znanych domów aukcyjnych takich jak Christie's, m.in. zegarek w podwójnej kopercie [aukcja online 19729, poz. 216], Dorotheum [zegar kaflowy w etui skórzanym, aukcja 26.04.2018, poz. 736), Auktioneers dr Crott [zegar karetowy, aukcja 105 z 13.X1.2021. poz. 91], a także w znanym antykwariacie specjalizującym się w sprzedaży zegarów różnych epok Mentink & Roest w Ingen w Holandii [zegar kaflowy, nr M&R 212].