Zegar kaflowy

mechanizm: mosiądz, stal; dzwonek: spiż; obudowa: mosiądz częściowo złocony, miedź srebrzona, szkło; odlewanie, wycinanie, grawerowanie, cyzelowanie, oksydowanie, złocenie, srebrzenie;
8,1 x 9,5 x 9,5 cm; tarcza: 7,5 x 7,5 cm; pierścień cyfrowy: średn. 6,8 cm. szer. 1,2 cm;
sygnowany na dolnei płycie: Lucas / Weidman / Cracow"
Kraków, Lucas Weidman (Wevdman), 1660-1670.

Zegar kaflowy z dwiema wskazówkami, z mechanizmem o szkielecie płytowym i napędzie sprężynowym, bijącym godziny, zamkniętym w czterobocznej obudowie wspartej na czterech srebrzonych nóżkach w formie uskrzydlonych łap trzymających kule. Obudowa z przeszklonymi ściankami. Okienka ujęte w profilowane owalne ramki, z prostokątnymi
wcięciami na osi krótszej. Gzymsy profilowane z wklęskami. W dolnej miedzianej, rebrzonej pokrywie dzwonek na srebrzonym strzemiączku. Tarcza złocona z nakładanym szerokim mosiężnym pierścieniem, obrzeżonym profilowaną kryzą, z grawerowanymi rzymskimi cyframi godzinowymi, rozdzielonymi stylizowanymi kwiatonami, z podziałką minutową i arabską skalą minutową na obwodzie zewnętrznym. Pole środkowe wypełnia grawerowana kompozycja z bujnych kwiatów, których główki zdobią również naroża tarczy.
Wskazówki oksydowane, godzinowa zakończona strzałką, minutowa wrzecionowata. Szkielet mosiężny z płytami łączonymi czterema toczonymi, tralkowymi filarkami. Napęd chodu ze ślimakiem wyrównawczym i łańcuszkiem Galla. Wychwyt szpindlowy regulowany balansem. Sekcja bicia zapadowa z bębnem dekorowanym grawerowanym ornamentem z wici kwiatowej. Dolna płyta z kokiem typu angielskiego, ażurowym, grawerowanym, wypełnionym wicią roślinną z dzwonkowatymi kwiatami. Stopa koka złocona, ozdobiona wycinaną aplikacją z wijących się pędów kwitnących poziomek. Regulacja włosa balansu przesuwkowa z grawerowaną podziałką i literami: "A[dvance] - R[etard]". Sprężynka zapadki bębna chodu stalowa z dekoracyjnymi wąsami zakończonymi trójliśćmi, nakryta ażurową, złoconą aplikacją dekorowaną podobnie do koka.
Obudowa zegara jest typowa dla kafli z ok. poł. XVII w. - czteroboczna, gładka, z przeźroczami o charakterystycznym wykroju ramek, wsparta na uskrzydlonych łapach trzymających kule. Niewątpliwie wyróżnia ją kunsztownie grawerowana kompozycja kwietna zdobiąca tarczę, świadcząca o wprawnej ręce grawera.
Warto również zwrócić uwagę na misterne wykonanie ażurowych ozdób dolnej płyty - stopy koka i nakrywy sprężynki zapadki bębna chodu. Natomiast dekoracji koka, która co prawda dość wiernie powtarza motyw kwiatów poziomek, brakuje finezji i subtelnej precyzji wykończenia. Zapewne wykonana została wtórnie, być może już w XVIII w.
Stan zachowania: nieoryginalny pierścień cyfrowy, wskazówki i kok, ślady lutu u nasady koka, dolutowane naroże gzymsu, przetarcia srebrzenia.
O autorze zegara nic nie wiadomo. Brak jest jakichkolwiek informacji archiwalnych. Przypuszcza się, że został specjalnie sprowadzony przez Jana Kazimierza, jako jego nadworny zegarmistrz [Siedlecka 1988, s. 67).
Niewątpliwie zegarmistrzem był wybitnym, o czym najlepiej świadczy zachowany zegar wieżyczkowy jego autorstwa, znajdujący się obecnie w zbiorach British Museum w Londynie -- z wyjątkowo kunsztownie opracowanym programem ikonograficznym i datą: "1648" Zegar byt własnością króla Jana Kazimierza który podobnie jak jego ojciec Zygmunt III był zamiłowanym kolekcjonerem zegarów. Po abdykacji całą kolekcję dzieł sztuki (w tym 38 zegarów) zabrał ze sobą do Francji Po Śmierci króla zegar przeszedł na własność jego szwagierki księżnej Anny Gonzagi, siostry królowej Marii Ludwiki. W 1867 r. został ofiarowany do British Museum przez Octaviusa Morgana (nr inw. 1867.7-16.4 [zob. też Thompson 2014, s. 28-31).
W jednym z artykułów zamieszczonych w „Spotkaniach z Zabytkami" Jan Samek wspominał o dwóch kolejnych zachowanych zegarach kaflowych sygnowanych przez Weidmana [Samek 1992, s. 39]. Jeden podobno był w jakiejś bliżej nieokreślonej kolekcji w Holandii, drugi natomiast znajdował się w muzeum klasztornym kamilianów (obecnie już nieistniejącym) w Taciszewie koło Gliwic. Ofiarowany tam został przez przybyłe ze Lwowa sakramentki, które osiedliły się w pałacu w pobliskich Pławniowicach. Niestety brak jest szczegółowego opisu zegara lub choćby charakterystyki pozwalającej na jego identyfikację. Z lakonicznej informacji wynika, że miał ok. 8 x 10 x 10 cm, tyko jedną wskazówkę, napęd sprężynowy, przeszklone ścianki boczne, ozdobne nóżki i był sygnowany: "Lucas Weidman Cracov", Nie wiadomo na jakiej podstawie Samek datuje go na 1634 r. Czyżby znajdowała się na nim jakaś inskrypcja? Dołączony jest również dość schematyczny rysunek opisanego kafla. Nie widać
na nim co prawda szczegółów dekoracyjnych, ale formą obudowy, kształtem nóżek okienek przypomina omawiany tu zegar.
Według informacji uzyskanej od Konrada Nawrockiego w zbiorach prywatnych znajduje się jeszcze jeden zegar Weidmana, sygnowany: "Lucas / Weidman /" (dalszą cześć sygnatury zastania kok), z kalendarzem lunarnym i fazami księżyca, dekorowany w polu środkowym tarczy scena rodzajową z galopującym jeźdźcem na pierwszym planie i zabudowaniami miejskimi w tle, a w narożach kwiatami bardzo podobnymi do tych na omawianym zegarze.