olej, płótno dublowane; 53 x 48 cm;
sygn. p. d.: JKossak / 1860 (? - ostatnie dwie cyfry słabo czytelne);
Stan zachowania: obraz po konserwacji.
W centralnej partii kompozycji, na zwróconym w lewo karogniadym koniu, siedzi mężczyzna w ciemnoniebieskim kubraku z białą wypustką koszuli przy szyi i mankiecie oraz długich brązowych spodniach ozdobionych wzdłuż szwu, od kolana w dół, guzikami. Na głowie ma czarny melonik, spod którego widać krótko ostrzyżone rudawo-blond włosy. Koń i siedzący nań jeździec stoją na wąskiej, piaszczystej dróżce, w tle lekko sfalowany pejzaż z polami i łąkami oraz kilkoma wysokimi topolami na horyzoncie.
Kompozycja utrzymana jest w charakterystycznym dla Juliusza Kossaka tonie – łączy realistyczne ujęcie postaci z subtelnym, lirycznym nastrojem krajobrazu. Artysta z dużą precyzją oddał anatomię konia i elegancką sylwetkę jeźdźca, co świadczy o jego doskonałym warsztacie i głębokiej znajomości tematu hippicznego.
Na początku swojej artystycznej drogi Juliusz miał wielu mecenasów, a przebywając w ich dworach obserwował życie arystokracji, malował sceny z polowań, portrety, konie, stadniny. Jego pierwszym mistrzem i doradcą był malarz koni – akwarelista Piotr Michałowski.
Po kilkuletnim okresie pobytu w Paryżu, Kossak rozwijał swój indywidualny styl. Tworzył liczne sceny rodzajowe i portrety jeźdźców, które stanowiły preludium do późniejszych, szerzej znanych kompozycji historycznych i batalistycznych. „Portret mężczyzny na koniu” reprezentuje wczesny etap tej drogi twórczej - łączy dokumentalny charakter przedstawienia z romantycznym duchem polskiego pejzażu, wpisując się w krąg prac portretujących przedstawicieli ziemiaństwa i oficerów, w których artysta podkreślał tradycję polskiej kultury konnej.
Juliusz Kossak był mistrzem akwareli, w której osiągnął wyjątkową lekkość i świeżość barw. Często jednak sięgał także po technikę olejną, zwłaszcza w portretach i większych kompozycjach. Jego styl charakteryzuje się precyzyjnym rysunkiem, dbałością o detal, doskonałą znajomością anatomii konia i umiejętnością oddania ruchu. Łączył realistyczne obserwacje z romantycznym nastrojem i głębokim poczuciem polskiego pejzażu.
