Poeta z Muzą

- prawa kwatera tryptyku Poeta i Ojczyzna, 1912;

olej, tektura, 73 x 92 cm;
sygn. p. g.: J Malczewski / 1912

Na odwrocie dwie nalepki wystawowe:
Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie z 1912 r., nr ewidencyjny 0690, z tytułem “Poeta i ojczyzna tryptyk”;
oraz Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie z 1939 r., z nr 145, 1655 z tytułem “Poeta i ojczyzna”

"Jacek Malczewski 1855 [sic!] - 1929" [Katalog wystawy w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, lipiec - sierpień - wrzesień 1939], Kraków 1939, s. 16, poz. 145 - tu jako "Poeta i Ojczyzna" (tryptyk), 1912, olej, tektura, po 92 x 72 cm [wystawiane trzy kwatery tryptyku], jako własność Ady Rutkowskiej, bez reprodukcji.

Oferowany obraz jest jedną częścią nieznanego dziś w całości tryptyku. Dzięki zachowanym nalepkom wystawowym z 1912 i 1939 roku oraz notatkom w katalogu wiemy, że nosił tytuł “Poeta i Ojczyzna”. Układ kompozycyjny pozwala nam przypuszczać, iż jest to prawa kwatera tegoż tryptyku. Przedstawia poetę - artystę, odzianego w charakterystyczny szynel a jego lewy nadgarstek zakuty jest w ciężkie kajdany. Obok niego stoi uśmiechnięta kobieta o bujnych kształtach z zielonymi skrzydłami na głowie. W swej lewej dłoni trzyma ostrze sierpu, prawą przygotowuje do zerwania kajdan z ręki mężczyzny. Postać kobiety można odczytywać jako alegorię natchnienia. Kolor skrzydełek symbolizuje zapewne świeżość pomysłów, ale także nadzieję. Rok 1912, kiedy powstał obraz, należał jeszcze do okresu niewoli. Malczewski jako osoba głęboko zaangażowana w sytuację społeczno-polityczną, chętnie podkreślał w swoich pracach rolę artystów dla spraw patriotycznych.
Zarówno mężczyzna jak i kobieta są modelami znanymi z innych obrazów Malczewskiego. Mężczyzna to Wójcicki ze Zwierzyńca,
pojawiający się m. in. w zaginionym dziś dziele (znanym z reprodukcji) “Sztuka “(“Złudzenie”), “Moja pieśń” (1904, olej, deska, 32 x 44 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu), “Zatruta studnia IV” (1905, olej, płótno, 109 x 84 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu) oraz wielu innych. Kobieta natomiast rozpoznawalna jest m. in. w pracy: “Kobieta ze skrzydłami" (1908, Muzeum Narodowe w Poznaniu). Fragment “parapetu” widocznego z lewej strony przywodzi na myśl obraz “Hołd muzie i sztuce” (1910, olej, deska, 73 x 85 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie), co staje się sugestią co do układu centralnej części tryptyku.
Temat Ojczyzny podejmował Malczewski kilkakrotnie, m. in. we wcześniejszym tryptyku “Prawo, Ojczyzna, Sztuka” (1903, olej, deska, Muzeum Narodowe we Wrocławiu)
W obrazie charakterystyczny jest delikatny sposób malowania silnie rozrzedzoną farbą, dającą efekt transparentności. Kolorystyka analogiczna jak m. in. w powstałym w tym samym czasie, co prezentowany obraz "Tobiasz i parki" (1912, Muzeum Narodowe w Poznaniu) .
Obraz ujęty jest w charakterystyczną ramę architektoniczną.