Cherubin Gniewosz w bitwie pod Suczawą

w 1497 r., 1890 Bitwa pod Suczawą w 1497 r. akwarela, papier, 43,5 x 54,5 cm (w świetle oprawy); sygn. p. d.: Juliusz Kossak / 1890 por.: K. Olszański, Juliusz Kossak, Wrocław ... - Ossolineum, 1988, ss. 89-93, il. 647. Praca pochodzi z tzw. cyklu Gniewoszów, który wykonał Juliusz Kossak na zlecenie Stanisława i Włodzimierza Gniewoszów. Znakomity znawca twórczości Kossaków Kazimierz Olszański przyjał datę 1892 r. jako początek realizacji zamówionych ośmiu prac ilustrujących epizody historyczne rodziny Gniewoszów herbu Rawicz. W monumentalnej monografii Juliusza Kossaka reprodukowana jest praca akwarelowa, inna wersja prezentowanej tu kompozycji, większych rozmiarów (55 x 84 cm) pod tym samym tytułem i nosząca datę 1892 r. Widniejący tu rok powstania pracy stanowił datę rozpoczęcia wykonania cyklu Gniewoszów, być może oferowana akwarela stanowiła malarskie preludium monumentalnego cyklu. "W transakcji z Gniewoszami - pisze K. Olszański - pośredniczyło Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, a osobiście, zaprzyjaźniony z artystą, Władysław Bełza. Jako pierwsze zostały namalowane dwa obrazy: Cherubin Gniewosz w bitwie pod Suczawą w r. 1497 i Krzysztof Gniewosz ginie w obronie Chorągwi pod Chocimiem [# - na akwareli] Cherubin Gniewosz, słynny siłacz, z pędzącego konia nabił na kopię Wołocha i uniosł go w górę, koń i rycerz demonstrują siłę i impet walki, koń Wołocha wydaje się jakby również poderwany w górę, opada czterema nogami na ziemię, wokół wre walka bezwzględna, okrutna, odtworzona przez Kossaka z dominującym ruchem i dosadnym realizmem [...]". W tle rysuje się sylweta średniowiecznego grodu w Suczawie (Mołdawia), gdzie polskie wojska w bitwach z Wołoszczyzna ugruntowywały swój przyjazny przyczółek na południowej rubieży Rzeczpospolitej. Cykl Gniewoszów uległ rozproszeniu. Nieznane jest miejsce przechowywania jego pierwszej pracy Cherubin Gniewosz w bitwie pod Suczawą w r. 1497 - znanej z reprodukcji w monografii Stanisława Witkiewicza Juliusz Kossak, Warszawa 1912, s. 175 i powtórzonej w książce K. Olszańskiego, il. 647 - stąd waga historyczna prezentowanego dzieła Juliusza Kossaka, dzieła nieodbiegającego poziomem artystycznym i walorami historycznymi od zaginionego obrazu. Tym większe jest jego znaczenie, stanowiło bowiem pierwszą wersję zamówionego przez Gniewoszów dzieła.